שתפו:
لدينا حق بمدينة يطيب العيش فيها
في كتابه المدن المتمردة (Rebel Cities)، يروي الجغرافي السياسي والمفكر الماركسي ديفيد هارفي عن ملصق صادفه في سبعينيات القرن الماضي، والذي نشرته مجموعة نشطت في أحد الأحياء وعملت بسياسة بيئية متطرفة، والتي صورت رؤية بديلة للمدينة: "لقد كانت مدينة مشرقة وجميلة صورة لباريس القديمة، وحياة الأحياء أضفت عليها روحًا جديدة، كانت الشرفات مليئة بالزهور، والساحات مليئة بالناس والأطفال، وكثرت فيها المقاهي، بينما فتحت المتاجر الصغيرة وورش الفنانين أبوابها أمام العالم. تلألأت النوافير في الشمس، والمتجولون تمتعوا على ضفاف النهر، ويمكن العثور على حدائق مجتمعية هنا وهناك (قد تكون هذه التفاصيل في ملصق خيالي من مخيلتي). استمتع سكان المدينة بوقت فراغ كبير للدخول في محادثات سلسة مع بعضهم البعض، أو لتدخين غليون (عادة لم تكن مستهجنة في ذلك الوقت، كما اكتشفت عندما حدث في أحد اجتماعات الحي لهذه المجموعة، التي حدثت في غرفة مليئة بالدخان). لقد أحببت هذا الملصق، لكن على مر السنين أصبح ممزقًا ومهترئًا لدرجة أنني للأسف اضطررت إلى التخلص منه. أتمنى لو حصلت عليه مرة أخرى! على شخص ما أن يطبعه من جديد".
كان عام 2007 هو العام الأول الذي يعيش فيه معظم سكان العالم في المدن. أصبح القرن الـ 21 - لأول مرة في تاريخ البشرية – قرن المدن. سيستمر هذا الاتجاه في الازدياد: وفقًا لتوقعات الأمم المتحدة، في عام 2050 سيشكل سكان المدن حوالي ثلثي البشرية. وهنا في إسرائيل؟ يعيش 91 ٪ من سكان البلاد في المدن، وهذه النسبة فقط من المتوقع أن تزداد في المستقبل، لذلك فإن مسألة شكل وصورة وتطور المدن هي من الأسئلة الاجتماعية الرئيسية التي ستشكل طريقة عيش معظمنا.
إذا أردنا أن نسأل كيف سيبدو السؤال المدني في إسرائيل في عام 2030، فسيتعين علينا زيارة محطتين هامتين على طول الطريق: الانتخابات البلدية لعام 2028، والانتخابات البلدية التي ستجرى هذا العام، في 31.10.2023. في غضون أشهر قليلة، سيقوم سكان 257 سلطة محلية بالتصويت لمرشحين لمنصب رئيس السلطة، وللقوائم التي ستترشح للمجلس البلدي في هذه السلطات.
من المفترض أن يقدم المرشحون والقوائم المختلفة مفاهيم مختلفة ومتنافسة فيما يتعلق بمستقبل المدينة واتجاه تطورها وكيفية توزيع الموارد فيها. ومع ذلك، من الناحية العملية، العديد من المنظومات البلدية تترك لتقسم بين المرشحين والقوائم التي تشترك في نفس المبادئ الأساسية ونفس النهج فيما يتعلق بالعمران والتخطيط ومكان السكان في حياة المدينة. يتم دعم العديد منهم، مالياً أو غير ذلك، من قبل المقاولين ورجال الأعمال الذين يصبحون أثرياء من العقارات، وكذلك من قبل أولئك الذين لديهم مصالح مختلفة الذين يرغبون في الحصول على نفوذ وتأثير، من خلال سياسي مقرب منهم، في أروقة البلدية وفي الغرف التي تتخذ فيها القرارات ذات الأهمية الاقتصادية: هل سيتم تخصيص الأرض لبناء برج سكني، هل سيتم الموافقة على إنشاء موقف سيارات مدفوع الأجر للمركبات الخاصة، ومن سيفوز بمناقصات تقديم الخدمات؟
لذلك، فإن صورة الانتصار على الساحة البلدية تمر عبر عرض بدائل تختلف اختلافًا جوهريًا عن النهج السائد حاليًا على البلديات. فبدلاً من النظر إلى المدن على أنها ملعب رؤوس الأموال، وإلى البلدية كأداة لإثراء قلة قليلة - سيأتي النصر من خلال تبني سياسة تضمن لكل ساكن الحق في المدينة. ما هو "الحق في المدينة"؟ هذا المصطلح، الذي صاغه الفيلسوف الماركسي هنري لفيبر، هو مجموعة الحقوق المكتسبة من خلال العيش في المدينة وتمكين المشاركة الديمقراطية في حياة الناس في المدينة. يشمل الحق في المدينة حق التملك: حق السكان في مسار حياتهم اليومية، لاستفاد الحيز العام بشكل كامل والتفكير والقرار كيفية تغييره للعيش فيه والعمل فيه والسفر فيه والتمتع بحياة ترفيهية فيه. على سبيل المثال، اتخاذ قرار بإزالة الأسوار المحيطة بمنطقة مفتوحة، لتحويلها إلى حديقة يستخدمها السكان. يشمل الحق في المدينة أيضًا الحق في المشاركة: الحق في أن يكون للمرء صوت فيما يتعلق بعملية صنع القرار فيما يتعلق بالحيز البلدي والمسارات المنفذة فيه.
هل سنكون حكماء بما يكفي لاستخدام الانتخابات المحلية لعام 2023 و 2028 لإجراء تغييرات في الحكم المحلي، تغييرات يقود إليها السكان نحو تحقيق الحق في المدينة؟ هل سنتمكن من جمع الناس والمجتمعات وتنظيم الحركات البلدية التي ستقدم مشروعًا سياسيًا منافسًا للمشروع الذي يوجه أعمال البلديات حاليًا؟ هذا تحد كبير أمامنا. لقد أصبح هذا الملصق الباريسي القديم المعلق لدى ديفيد هارفي مهترئًا وممزقًا منذ فترة طويلة. ولكن بالطريقة المناسبة، سنكون قادرين في عام 2030 على طباعة ملصقات جديدة لتل أبيب - يافا والقدس، وحيفا واللد، ورهط وبئر السبع، لعشرات المدن والبلدات في إسرائيل، وترجمة رؤية مدينة تستحق العيش فيها إلى لغة الواقع.
أوري تخيل إسرائيل 2030 ضمن مشروع "صورة النصر"
تحرير: ستاف غرستل
لدينا الحق بمدينة يطيب العيش فيها. أوري فلطمان يتحدث كيف يمكننا تحقيق هذا حتى 2030
31.5.23
יש לנו זכות לעיר שראוי לחיות בה
בספרו "Rebel Cities", מספר הגיאוגרף הפוליטי והוגה-הדעות המרקסיסט דיוויד הארווי על פוסטר שנתקל בו בשנות השבעים, שיצא בהוצאת קבוצת פעילות שכונתית סביבתית-רדיקלית, שתיאר חזון אלטרנטיבי עבור העיר: "היה זה דימוי בהיר ויפהפה של פאריס הישנה, שהחיים השכונתיים הפיחו בה רוח חדשה. על המרפסות לבלבו פרחים, הכיכרות היו מלאות באנשים ובילדים, שפעו בבתי-קפה, ואילו חנויות קטנות ובתי-מלאכה של אמנים פתחו את דלתותיהם אל העולם. המזרקות הבריקו בשמש, מטיילים נהנו בשפת הנהר, ופה ושם ניתן היה למצוא גינות קהילתיות (ייתכן ופרט זה בפוסטר בדיתי מדמיוני). תושבי העיר נהנו משפע של זמן פנוי לשקוע בשיחות קולחות איש עם רעהו, או לעשן מקטרת (הרגל שבאותה תקופה לא הסתכלו עליו בעין רעה, כפי שגיליתי כשנקלעתי לאחת מהפגישות השכונתיות של אותה קבוצת פעילות, שהתקיימה בחדר אפוף עשן). אהבתי את הפוסטר הזה, אולם במרוצת השנים הוא הפך כה מרופט ומהוה, עד שנאלצתי, למרבה הצער, להשליך אותו לפח. הלוואי והיה לי אותו שוב! מישהו צריך להדפיס אותו מחדש".
שנת 2007 הייתה השנה הראשונה שבה מרבית אוכלוסיית העולם גרה בערים. המאה ה-21 הפכה - לראשונה בתולדות האנושות - למאה העירונית. מגמה זו תלך ותגבר: לפי תחזיות של האו"ם, בשנת 2050 יהוו תושבי הערים כשני-שלישים מכלל האנושות. ואצלנו בישראל? 91% מאוכלוסיית המדינה חיה בערים, ושיעור זה צפוי רק לגדול בעתיד. לכן, שאלת צורתן, דמותן והתפתחותן של הערים היא אחת השאלות החברתיות המרכזיות שיעצבו את אופן החיים של רובנו.
אם נבקש לשאול איך תיראה השאלה העירונית בישראל של שנת 2030, נצטרך לבקר בשתי תחנות חשובות בדרך: הבחירות המוניציפליות של שנת 2028, והבחירות המוניציפליות שיתקיימו השנה, ב-31 באוקטובר 2023. בעוד חודשים ספורים יתייצבו תושביהן של 257 רשויות מקומיות ויצביעו עבור מועמדים לתפקיד ראש הרשות, ועבור רשימות שיתמודדו למועצת הרשות.
המועמדים השונים והרשימות השונות אמורים להציג תפיסות שונות ומתחרות לגבי עתיד העיר, כיוון ההתפתחות שלה, והאופן בו יחולקו המשאבים בה. אולם בפועל, רבות מהמערכות המוניציפליות ניטשות בין מועמדים ורשימות שחולקים אותן הנחות-יסוד ואותן גישות ביחס לעירוניות, לתכנון, ולמקומם של התושבים בחיי העיר. רבים מהם נתמכים, בצורה כספית או אחרת, בידי קבלנים ואנשי-עסקים המתעשרים מנדל"ן, וכן בידי בעלי אינטרסים שונים שמעוניינים לרכוש השפעה, באמצעות פוליטיקאי המקורב אליהם, במסדרונות העירייה ובחדרים בהן מתקבלות החלטות בעלות משמעויות כלכליות: האם תוקצה קרקע לבניית מגדל מגורים? האם תאושר הקמת חניון בתשלום לרכבים פרטיים? מי יזכו במכרזים לאספקת שירותים?
לכן, תמונת הניצחון בזירה המוניציפלית עוברת דרך העמדת חלופות השונות באופן יסודי מהגישה שכיום שולטת בעיריות. במקום להסתכל על הערים כעל מגרש המשחקים של ההון, ועל העירייה כעל מכשיר להתעשרות של קומץ - ניצחון יעבור דרך אימוץ מדיניות המבטיחה לכל תושב את הזכות לעיר. מהי "הזכות לעיר"? מושג זה, אותו טבע הפילוסוף המרקסיסט אנרי לפבר, הוא המכלול של הזכויות הנקנות באמצעות מגורים בעיר והמאפשרות השתתפות דמוקרטית בחיים העירוניים. הזכות לעיר כוללת את הזכות לניכוס: זכותם של תושבים, במרוצת חייהם היומיומיים, לעשות שימוש שלם במרחב העירוני ולהחליט איך לשנות אותו על מנת לחיות בו, לעבוד בו, לטייל בו, ולקיים בו חיי פנאי. לדוגמא, להחליט להסיר את הגדרות המקיפות שטח פתוח, כדי להפוך אותו לפארק לשימוש התושבים. הזכות לעיר כרוכה גם בזכות להשתתפות: הזכות להיות בעל קול ביחס לקבלת ההחלטות בדבר המרחב העירוני והתהליכים המתבצעים בו.
האם נשכיל לעשות שימוש בבחירות המקומיות של 2023 ו-2028 כדי לערוך שינויים בשלטון המקומי, שיקדמו את התושבים לקראת מימוש הזכות לעיר? האם נצליח לאסוף אנשים וקהילות ולארגן תנועות עירוניות, אשר יציגו פרויקט פוליטי מתחרה לזה שמכוון כיום את פעולתן של העיריות? זה אתגר גדול שמונח לפתחנו. הפוסטר הישן ההוא של פאריס, שהיה תלוי אצל דיוויד הארווי, כבר הפך מזמן לבלוי ומסמורטט. אבל בפעולה נכונה, נוכל בשנת 2030 להדפיס פוסטרים חדשים עבור תל-אביב-יפו וירושלים, עבור חיפה ולוד, עבור רהט ובאר-שבע, עבור עשרות ערים ויישובים בארץ, ולתרגם לשפת המציאות את החזון של עיר שראוי לחיות בה.
אורי דמיין את ישראל של 2030 במסגרת פרויקט "תמונת נצחון".
עריכה: סתו גרסטל
יש לנו זכות לעיר ששווה לחיות בה. אורי וולטמן מסביר איך נשיג אותה עד 2030
31 במאי 2023