top of page

הי, שם

שתפו:

السقف كحق أساسي والإسكان بدون أهداف ربحية

קורת גג כזכות יסוד ודיור ללא מטרות רווחדני גיגי
00:00 / 01:04

حتى قبل وقت قريب، كانت أزمة السكن واحدة من أصعب المشاكل التي واجهناها. لعقود من الزمان، كانت الطبقات المتوسطة والدنيا تعاني من ارتفاع أسعار المساكن. لكن اليوم، في عام 2030، يمكننا أخيرًا أن نهنئ  بانتصار الجمهور الإسرائيلي حيث تنفذ الحكومة الجديدة إجراءات طموحة في قطاع الإسكان. أولاً، سن القانون الأساسي للحقوق الاجتماعية، الذي كرس، من بين أمور أخرى، الحق الأساسي في الحصول على سقف (مسكن). كانت هذه هي الخطوة الأولى في إنقاذ سوق الإسكان من "فكي" الرأسماليين. والأهم من ذلك: أن القانون أجبر الدولة على التعامل مع مشكلة الإسكان حتى في الأماكن التي لا يوجد فيها ربح، ولكن هناك التزام أخلاقي بتوفير سقف مستمر وآمن .


أما المرحلة الثانية فتمثلت في إنشاء كيانات قوية غير ربحية أخذت على عاتقها مهمة بناء وإدارة سوق الإسكان الجديد، مع الاستناد إلى البلديات والجمعيات أو النماذج القائمة، مثل شركة "عميغور" التابعة للمنظمة الصهيونية. . لاحقًا، ضمننا التخصيص المناسب للأراضي والميزانيات من خلال التشريع، الذي نص على تخصيص 60٪ من الأراضي التي يتم تسويقها من قبل سلطة أراضي إسرائيل للإسكان العام والإسكان غير الهادف للربح. قررنا أن كل مشروع بناء جديد سيتضمن تخصيصًا مشابهًا. وإذا لم يكن ذلك كافيًا، فإن سياسة الإسكان الجديدة في إسرائيل لعام 2030 تنص على أن نصف دخل سلطة أراضي اسرائيل من بيع الأراضي في السوق الخاص سيخصص لبناء وصيانة المساكن العامة.


كل هذا حدث عندما أدرك الجمهور الإسرائيلي أن أسعار المساكن ليست نتيجة قوى طبيعية.  كدنا ننسى، ولكن لسنوات تمكن الرأسماليون من السيطرة على سوق الإسكان والتصرف باحتكار شديد. لم يفعلوا ذلك بمفردهم. وعد السياسيون لمدة ثلاثة عقود بأن "السوق الحرة" ستؤدي إلى انخفاض الأسعار. من الناحية العملية، قامت حكوماتهم فقط بالترويج وبدعم كارتل البنوك ومبادري العقارات على الأراضي، بينما تُرك المواطنون الإسرائيليون من الطبقات الوسطى والدنيا في الخلف.

خلال هذه العقود، تضمنت برامج الإسكان الحكومية نفس السياسة تمامًا دون استثناء - نقل الأراضي إلى البنوك ومبادري العقارات. وقد تم ذلك في نماذج مختلفة بأسماء براقة، ولكن في النهاية كانت النتيجة واحدة: أرض بملكنا جميعًا نُقلت إلى شركات العقارات والبنوك، الذين ضاعفوا التكاليف وباعوا الشقق وباعوا الشقق بأسعار باهظة، وهكذا أصبح رجال الأعمال بمجال العقارات أكثر ثراءً، وحققت البنوك ثروة ضخمة واستمرت خزائن الدولة في النمو.

لكن هذه القصة كان فيها خاسرين: الغالبية العظمى من المواطنين الإسرائيليين، الذين لم يكن لديهم ما يكفي من المال لشراء شقة بأنفسهم. كان من بين هؤلاء المواطنين أسر من الطبقة الوسطى ذات قروض عقارية متضخمة وصلت إلى الإفلاس، والذين لا يملكون شقق ولم  لم يتمكنوا حتى من الحلم بامتلاك شقتهم الخاصة، بينما بالكاد تمكنوا من تلبية مدفوعات الإيجار الباهظة.

في مرحلة معينة، سئم مواطنو إسرائيل من كونهم في الجانب الخاسر من المعادلة. أدركوا أنهم لا يعانون من "أزمة" الإسكان، ولكن من سياسة متعمدة تهدف إلى إفادة الرأسماليين في إسرائيل. كان هذا الفهم أيضًا مفتاح الحل، لأنه إذا كانت المشكلة تتعلق بسياسة حكومية - يجب أن يمر الحل من خلال الانتقال إلى سياسة أخرى. فبدلاً من "العقارات" - بدأنا نتحدث عن سقف. وبدلاً من "الأرباح" - طالبنا بإسكان اجتماعي غير هادف للربح.


قيل لنا إنها كانت "رؤية خيالية"، لكننا ذكرناهم أن هذا ليس فقط ما يحدث في العالم - ولكن تم تطبيق سياسة مماثلة هنا، في السنوات الأولى لإقامة دولة إسرائيل. تدرك الدول الأوروبية الآن ما أدركه الإسرائيليون بوقت متأخر، وهي تركز على حلول الإسكان خارج السوق: ليس المساعدة في الإيجار في السوق الخاصة، ولكن الإسكان العام. لا يعود بالفائدة على رواد الأعمال والرأسماليين - بل هو دعم للإسكان غير الربحي الذي تديره الجمعيات والبلديات والسلطات المحلية. تبلغ نسبة المساكن العامة في أوروبا 12٪ من جميع الشقق (مقارنة بـ 2٪ في إسرائيل)، بالإضافة إلى العديد من نماذج الإسكان المدعوم غير الربحي (غير الموجودة هنا على الاطلاق). تعتبر النمسا مثالاً على دولة كهذه: 60٪ من الشقق فيها غير هادفة للربح، و 20٪ هي شقق عامة تديرها الدولة.


هذه هي بالضبط الحلول المطلوبة هنا أيضًا. تخيل أنه يوجد في إسرائيل 300 ألف وحدة سكنية عامة - أي ما يعادل 12٪ من العدد الإجمالي للشقق، كما هو الحال في المتوسط ​​في أوروبا. تخيل أن هناك مئات الآلاف من الشقق غير الهادفة للربح كما هو معتاد في العديد من البلدان. في مثل هذه الحالة - لن يكون هناك المزيد من "أزمة السكن". قد تستمر أسعار المساكن في الارتفاع، ولكن سيكون لكل فرد الحق القانوني في الحصول على سقف فوق رأسه، وسيتعين على الحكومة التأكد من تحقيق ذلك بالفعل. لقد أثبتت دولة إسرائيل في الماضي أنها تعرف كيف تقود مشاريع طموحة للبناء العام والإسكان العام الواسع. هذا هو بالضبط المكان الذي نحتاج إلى العودة إليه: سياسة تحدد الأهداف الاجتماعية، وتتولى زمام الأمور وتضمن أن يكون هناك سقف فوق رؤوس جميع المواطنين. هذا ما سيبدو عليه انتصارنا.


داني غيغي  هو الرئيس التنفيذي لمنتدى الإسكان العام، وهي منظمة جامعة لمجموعات مدنية تعمل على ترميم الإسكان العام كأداة مركزية في الحد من الفقر متعدد الأجيال. وقد تصور إسرائيل 2030 كجزء من مشروع "صورة النصر".


المحرر: ايلون توهار.


أردنا تخيل سياسة إسكان تضع احتياجاتنا في المركز وليس أرباح رؤوس الأموال، لذلك تخيل داني غيغي الأمر بالنسبة. لكن ليس علينا أن تحلم عندما يمكننا التعلم ببساطة من أوروبا - وأيضًا من تجربة إسرائيل السابقة

דני גיגי

דני גיגי

4.5.23

שתפו:

קורת גג כזכות יסוד ודיור ללא מטרות רווח

קורת גג כזכות יסוד ודיור ללא מטרות רווחדני גיגי
00:00 / 01:04

עד לאחרונה, משבר הדיור היה אחת הבעיות הקשות ביותר שהתמודדנו איתה. במשך עשורים, מעמד הביניים והמעמדות הנמוכים נאנקו תחת מחירי הדיור הגבוהים. אבל היום, בשנת 2030, סוף סוף אפשר לברך על ניצחונו של הציבור הישראלי כשהממשלה החדשה מיישמת צעדים שאפתניים בתחום הדיור. ראשית, היא חוקקה את חוק יסוד זכויות חברתיות, שעיגן בין היתר את הזכות הבסיסית לקורת-גג. היה זה השלב הראשון בחילוץ שוק הדיור מ"מלתעות" בעלי ההון. וחשוב מכך: החוק אילץ את המדינה לטפל בבעיית הדיור גם במקומות שבהם אין רווח, אבל יש חובה מוסרית לדאוג לקורת-גג יציבה ובטוחה.

השלב השני היה הקמת גופים חזקים ללא מטרות רווח, שלקחו על עצמם את משימת הבנייה והניהול של שוק הדיור החדש, תוך התבססות על עיריות ועמותות או על מודלים קיימים, כמו חברת "עמיגור" של ההסתדרות הציונית. בהמשך, הבטחנו הקצאה נאותה של קרקעות ותקציבים באמצעות חקיקה, שקבעה ש-60% מהקרקעות שמשווקות על ידי רשות מקרקעי ישראל יוקצו לדיור ציבורי ודיור ללא מטרות רווח. קבענו שכל פרויקט בנייה חדש יכלול הקצאה דומה. ואם זה לא מספיק, מדיניות הדיור החדשה של ישראל 2030 קובעת שחצי מההכנסות של רשות מקרקעי ישראל ממכירת קרקעות בשוק הפרטי יוקצו לבנייה ולתחזוק של דיור ציבורי.

כל זה קרה כשהציבור הישראלי הבין שמחירי הדיור אינם תוצאה של כוחות הטבע. כבר כמעט שכחנו, אך במשך שנים הצליחו בעלי ההון להשתלט על שוק הדיור ולהתנהל כמונופול דורסני. הם לא עשו זאת לבדם. פוליטיקאים הבטיחו במשך שלושה עשורים ש"השוק החופשי" יוביל להורדת מחירים. בפועל, הממשלות שלהם רק קידמו את הקרטל של הבנקים ויזמי הנדל"ן על הקרקעות, בעודי אזרחי ישראל ממעמד הביניים והמעמדות הנמוכים הופקרו מאחור.

במהלך העשורים האלה, כללו תכניות הדיור של הממשלות את אותה המדיניות בדיוק בלי יוצא מן הכלל – העברת קרקעות לבנקים וליזמי הנדל"ן. זה נעשה במודלים שונים תחת שמות נוצצים, אך בסופו של דבר התוצאה הייתה זהה: קרקעות ששייכות לכולנו הועברו לידי היזמים והבנקים, שגלגלו את העלויות לרוכשי הדירות ומכרו דירות במחירים מופקעים. כך היזמים התעשרו, הבנקים הרוויחו הון עתק וקופת המדינה המשיכה לגדול.

אבל לסיפור הזה היה מפסידים: הרוב הגדול אזרחי ישראל, שלא היה להם מספיק כסף בשביל לרכוש דירה בעצמם. אזרחים אלה כללו משקי בית ממעמד הביניים עם משכנתאות מנופחות שהגיעו לפשיטת רגל, וחסרי הדירה שלא יכלו אפילו לחלום על דירה משלהם, בעוד הם בקושי מצליחים לעמוד בתשלומי השכירות המופקעים.

בשלב מסוים, נמאס לאזרחי ישראל להיות בצד המפסיד של המשוואה. הם הבינו שהם לא סובלים מ"משבר" דיור, אלא ממדיניות מכוונת שנועדה להיטיב עם בעלי ההון בישראל. ההבנה הזאת הייתה גם המפתח לפתרון, מכיוון שאם הבעיה היא מדיניות ממשלתית – הפתרון חייב לעבור דרך מעבר למדיניות אחרת. במקום "נדל"ן" – התחלנו לדבר על קורת-גג. במקום "רווחים" – דרשנו דיור חברתי ללא מטרות-רווח.

אמרו לנו שזה "חזון דמיוני", אבל הזכרנו להם שלא רק שזה מה שקורה בעולם – אלא שמדיניות דומה הונהגה ממש פה, בשנותיה הראשונות של המדינה. במדינות אירופה מבינים כיום את מה שהישראלים הבינו מאוחר מדי, ומתמקדים בפתרונות דיור מחוץ לשוק: לא סיוע בשכר דירה בשוק הפרטי, אלא דיור ציבורי. לא הטבות ליזמים ולבעלי ההון – אלא תמיכה בדיור ללא מטרות רווח המנוהל על ידי עמותות, עיריות ורשויות מקומיות. אחוז הדיור הציבורי באירופה עומד על 12% מסך כל הדירות (לעומת 2% בישראל), בנוסף למודלים רבים נוספים של דיור מסובסד ללא מטרות רווח (שכלל אינם קיימים אצלנו). אוסטריה היא דוגמה למדינה כזאת: 60% מהדירות בה הן ללא מטרות רווח, ו-20% הן דירות ציבוריות בניהול המדינה.

אלה בדיוק הפתרונות הדרושים גם כאן. דמיינו שבישראל היו 300 אלף יחידות דיור ציבורי – השוות ל-12% מסך הדירות, כמו הממוצע באירופה. דמיינו היו עוד מאות אלפי דירות ללא מטרות רווח כנהוג במדינות רבות. במצב כזה – לא יהיה עוד "משבר דיור". מחירי הדיור יוכלו להמשיך לטפס, אך לכולם תהיה שמורה הזכות המעוגנת בחוק לקורת-גג, והממשלה תצטרך לדאוג שהיא אכן תמומש. מדינת ישראל כבר הוכיחה בעבר שהיא יודעת להנהיג פרויקטים שאפתניים של בנייה ציבורית ודיור ציבורי נרחב. לשם בדיוק אנחנו צריכים לחזור: מדיניות שמציבה יעדים חברתיים, לוקחת את המושכות לידיה ומבטיחה שתהיה קורת-גג לכל האזרחים. ככה ייראה הניצחון שלנו.


דני גיגי דמיין את ישראל 2030 במסגרת פרויקט "תמונת ניצחון".


ערך: אילון טוהר.

רצינו לדמיין מדיניות דיור שמעמידה במרכז את הצרכים שלנו ולא את הרווחים של בעלי ההון, אז דני גיגי דמיין אחת בשבילנו. אבל לא חייבים לחלום כשאפשר פשוט ללמוד מאירופה – וגם מניסיון העבר של ישראל

דני גיגי

דני גיגי

4 במאי 2023

דני גיגי

פרק מספר:

6

דני גיגי הוא מנכ"ל פורום הדיור הציבורי, ארגון-גג של קבוצות אזרחיות הפועלות לשיקום הדיור הציבורי ככלי מרכזי בצמצום העוני הרב-דורי.

איך עושה טיהור אתני?

ככה עושות פרק על פורנו

סוף העולם שלא הגיע

עלייתו ונפילתו של יואב גלנט.

bottom of page